Lao động trình độ cao đi làm nghề giao hàng có đáng lo ngại?

Lao động trình độ cao đi làm nghề giao hàng có đáng lo ngại? Đó là một trong những con số nổi bật trong báo cáo được Viện Khoa học lao động xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) công bố gần đây.

### 36,6% shipper có trình độ cao

Báo cáo khảo sát trên 270 người cho thấy, chủ yếu lái xe và giao hàng công nghệ là nam giới (97,3%), trong khi giúp việc gia đình chủ yếu là nữ giới với gần 98%. Phần lớn trong số họ là những người trẻ và đầu trung niên (từ 22 đến 44 tuổi), và nhiều người đã có gia đình.

Đặc biệt, báo cáo cho biết có tới 36,6% người giao hàng công nghệ (shipper) có trình độ học vấn cao, trong khi tỷ lệ này ở nhóm lái xe công nghệ và giúp việc gia đình lần lượt là 20,65% và 11,36%.
Lao động trình độ cao đi làm nghề giao hàng có đáng lo ngại?

Bên cạnh đó, nhiều nhà cung ứng dịch vụ tài xế công nghệ thường áp dụng mức chiết khấu cao và chưa ký hợp đồng lao động, điều này khiến cho nhiều tài xế gặp thiệt thòi khi gặp rủi ro như tai nạn, lạm dụng, quấy rối, hay cướp giật.

Là một shipper công nghệ, Phạm Chiến (24 tuổi, Hà Nội) chia sẻ rằng dù tốt nghiệp Cao đẳng nghề Bách khoa, anh lại chọn làm giao hàng qua ứng dụng. Với mức thu nhập từ 300.000 đến 400.000 đồng/ngày từ việc chở khách và giao hàng, số tiền này đủ để Chiến trang trải tiền trọ, ăn uống, sửa xe, và nuôi ước mơ học liên thông đại học.

Chiến kể rằng ban đầu anh rất thích học sửa chữa ô tô vì đam mê công nghệ và nghĩ rằng nghề này có mức lương cao. Tuy nhiên, thu nhập của sinh viên mới ra trường ở các gara chỉ khoảng 5 - 6 triệu đồng/tháng, và để có mức lương cao hơn, anh cần có bằng kỹ sư và 4 - 5 năm kinh nghiệm.

Để có tiền học tiếp và trang trải chi phí sinh hoạt đắt đỏ ở thủ đô, Chiến đã chọn làm shipper công nghệ và tranh thủ thời gian rảnh làm thêm ở một xưởng nhỏ để tích lũy kinh nghiệm.

Cũng vì lý do kinh tế, anh Tuấn Anh (23 tuổi, sinh viên mới tốt nghiệp, quê Quảng Ninh) cho biết nhiều bạn học xong đại học vẫn phải chạy xe ôm và giao hàng công nghệ.

“Thu nhập của sinh viên mới ra trường chỉ từ 6 - 8 triệu đồng/tháng, nếu muốn có mức lương cao hơn thì phải có nhiều năm kinh nghiệm. Trong khi đó, nếu chở khách và giao hàng online, thu nhập sẽ tốt hơn. Nếu làm 8 tiếng, trung bình mình có thể kiếm khoảng 350.000 - 500.000 đồng/ngày, tùy thuộc vào từng ngày và tiền tip của khách,” Tuấn Anh chia sẻ.

Tuấn Anh cho biết vì lập gia đình sớm, anh phải chọn chạy xe công nghệ để trang trải cuộc sống. “Mình chỉ coi đây là công việc tạm thời. Mình muốn tìm công việc văn phòng như sales, quảng cáo để tiếp tục theo đuổi ước mơ học lên thạc sĩ,” Tuấn Anh tâm sự.
Lao động trình độ cao đi làm nghề giao hàng có đáng lo ngại?

Xu hướng tất yếu, ngày càng gia tăng

Theo bà Lê Thu Huyền, nghiên cứu viên tại Viện Khoa học lao động xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), xu hướng lựa chọn công việc gig (tạm dịch là tự do) như lái xe, shipper công nghệ, YouTuber hay blogger ngày càng gia tăng do tính linh hoạt về thời gian, thu nhập cao và sức lao động tương ứng với thu nhập.

Tuy nhiên, bà Huyền cho biết, với thời gian làm việc vượt quá 8 tiếng mỗi ngày, thậm chí có người làm tới 12 tiếng/ngày, thời gian tái tạo sức lao động bị giảm sút.

Ngoài ra, gần 80% người lao động hiện không có hợp đồng lao động, trong khi chỉ có 2% có hợp đồng, điều này đặt ra vấn đề về quyền lợi lao động và an sinh xã hội.

“Đây là trách nhiệm của Chính phủ trong việc đảm bảo hợp đồng lao động và an sinh xã hội. Những người lao động gig đều mong muốn được bảo vệ trước những rủi ro không lường trước như sức khỏe, tai nạn lao động…” bà Lê Thu Huyền chia sẻ.

Theo bà Huyền, những người làm việc như tài xế hay shipper công nghệ cần được pháp luật bảo vệ về tiền lương, thu nhập, quyền tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và quyền nghỉ ngơi.

Để đạt được điều này, ngoài việc nghiên cứu chính sách phù hợp, các cơ quan chuyên môn cần nâng cao trách nhiệm trong việc đảm bảo chế độ, ký hợp đồng và phúc lợi cho các nhà cung cấp nền tảng số.

TS Vũ Minh Tiến, Viện trưởng Viện Công nhân và Công đoàn, cho biết theo một báo cáo cuối năm 2021 tại một công ty cung ứng dịch vụ gọi xe, thu nhập của tài xế xe máy chỉ đạt 7 triệu đồng/tháng (trong tổng số 200.000 người). Hơn nữa, đa số lái xe và shipper công nghệ không tham gia bảo hiểm xã hội.
Lao động trình độ cao đi làm nghề giao hàng có đáng lo ngại?
​​​​​​​

Theo TS Vũ Minh Tiến, lựa chọn nghề có lương cao là quyền chính đáng của người lao động và đây là xu hướng hiện nay.

Ông Tiến cho rằng để bảo vệ quyền lợi cho các tài xế, cơ quan chuyên môn cần sớm nghiên cứu và hướng dẫn các chính sách khuyến khích các công ty công nghệ như Grab, Be, Gojek hỗ trợ lái xe và shipper tham gia bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế, có thể thông qua chính phần mềm quản lý tài xế.

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông André Gama - chuyên gia cao cấp của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) - cho biết ở Anh, tài xế công nghệ được Công ty Uber khai báo thông tin, coi họ là lao động có trả lương và được đóng bảo hiểm. Ông André Gama khuyến nghị Nhà nước cần đầu tư cho bảo trợ xã hội và hỗ trợ bảo hiểm cho người lao động, coi đây là khoản đầu tư lâu dài nhằm giảm thiệt hại do cú sốc về sức khỏe và mất việc làm.